Skuvllat, mánáidgárddit ja bargosajit leat gitta, ja bearrašat leat eanet ovttas go dábálaččat, seammás go ollu váhnemat galget balanseret bearaš- ja bargoeallima. Muhttin bearrašat vásihit maiddá njoammuma ja buozalmasvuođa, man sáhttá leat váttis gieđahallat. Sáhttá leat váttis fáhtet buot mii geavvá, ja dat sáhttá dagahit dorvvuhisvuođa.
Bearrašiidda geat leat hearkkes diliin, juogo go lea riidu bearrašis, psykalaš- dahje fysalaš buozalmasvuohta, alkohola/gárrenmirkkováttisvuođat, kriminalitehta dahje eará, sáhttá orrut leamen erenoamáš váttis dilli. Ahte dilálašvuohta lea rievdan sáhttá dagahit ahte váttisvuođat vearránit dahje ahte ođđa hástalusat bohciidit.
Vuolábealde leat muhttin rávvagat váhnemiidda mo koronavirus sáhttá váikkuhit dutnje ja du bearrašii, ja maid don sáhtát dahkat hálddašan din dilálašvuođa:
Bivdde veahki:
- Dearvvašvuođabálvalusat leat olámuttos. Váldde oktavuođa fástadoaktáriin dahje dearvvašvuođabuohccidivššáriin jus lea dárbu. Jus don dahje earát du bearrašis leat divššus dahje ožžot čuovvoleami sáhtát váldit oktavuođa singuin.
- Ale bala bivdimis veahki earáin. Go lea pandemiija de lea dearvvašvuođabálvalusain eanet deaddu go dábálaččat. Bivdde maiddá veahki earáin, nu mo bearrašis, ustibiin, buori ránnjás, dahje muhtin oahpaheaddjis vai mánáidgárddebargis geasa luohttát.
- Veahkketelefovnnat leat rahpasat. Sáhtát ovdamearkka dihte váldit oktavuođa Mental helse veahkketelefuvnnain, Kirkens SOS:in dahje psykiátralaš doavtterfávttain jus dus lea dárbu.
- Fáhkkatlaš roasus sáhttá du ekonomalaš dilli vearránit. Váldde oktavuođa bargoaddiin, báŋkkuin ja vejolaččat NAV:in.
Rávvagat alddát:
- Váldde oktavuođa veahkkebálvalusain, jus vásihat ahte lea ollu riidu veahkaválddálašvuođa dahje alkohola-/gárrenmirkkogeavaheami bearrašis. Ovdamearkka dihte bolesiiguin, báikkálaš heahteguovddážiin, veahkaválddi- ja illastanlinnjáin dahje gárrenmirkkotelefovnnain.
- Bisut oktavuođa iežat ustibiiguin, bearrašiin ja earáiguin geat dutnje leat doarjjan. Geavat telefovnna dahje sosiála mediaid jus it sáhte singuin deaivvadit.
- Váldde bottuid ja gávnna báikki gos bállet veahá ráfis.
- Lea lohpi smiehttat iežas birra ja gávnnahit mo sáhtát dikšut iežat dearvvašvuođa – maiddá go earáin go dus lea buozalmasvuohta dahje jus bearrašis lea erenoamáš váttis dilli.
- Bija deattu positiivva áššiide maid don ja du bearaš sáhttibehtet dahkat ovttas.
- Lea dehálaš čuovvut mielde ja gávnnahit guđemuš dieđut leat riekta ja guoskevaččat. Muhto garvve geavaheamis sosiála mediaid ja sullasaččaid jus dat dagaha eanet streassa ja balu. Muitte ahte jus gossá dahje gastá de ii mearkkaš ahte lea njoammuduvvon.
Maid bearaš sáhttá dahkat:
- Buorit rutiinnat sáhttet hehttet riidduid ja leat positiivvalažžan buori psykalaš dearvvašvuhtii. Bisut borran- ja oađđinrutiinnaid. Álggat ovdamearkka dihte beaivvi oktasaš iđitborramušain.
- Háleš iežat guimmiin dan birra mii dáhpáhuvvá. Gávnnat mo doai sáhttibeahtti hálddašit árgabeivviid ovttas ja čielggat vuordámušaid hehtten dihte riidduid.
- Daga doaimmaid ruovttus ja olgun mat buktet ilu dahje luvvejit streassa – nu mo geahččat filmmaid, guldalit musihka, lohkat, speallat spealuid, kohkket ovttas dahje fitnat váccašeame.
- Mánát leat hearkkit rávisolbmuid dovdduide ja šaddet johtilit dorvvuheamit go rávisolbmot leat dorvvuheamit. Muitte ahte don ja du guoibmi leahppi ovdagovvan mánáide, ja ahte mo doai hálddašeahppi streassa sáhttá váikkuhit sidjiide.
- Árvvoštala mo sáhttá šaddat jus don dahje muhttin din bearrašis buohccá. Jurddaš mo galggat hállat mánáiguin dili birra ja jus dis lea oktage gii sáhttá veahkehit din gávppašit, háhkat dálkasiid ja dahkat eará praktihkalaš áššiid.
- Jurddaš gii sáhttá veahkehit mánáiguin jus don dahje guoibmi buohccá. Ale bala bivdimis veahki bearrašis dahje oahppásiin.
Leat ráhkaduvvon oppalaš rávvagat mo sáhttá mánáiguin ja nuoraiguin hállat koronavirusa birra.